1952 буюу 53 оны зун би Дундговийн төв дээр ажил хэргээр очоод дараа нь Дэлгэрхангай суманд очив. Сумын захиргаа нь Дэлгэрхангай уулын зүүн хойд ард байсан шиг санагдана.
Сумын ардууд цуглаад наадам хийж байлаа. Морь уралдах, бөх барилдах зэргийг хараад үдэш оройхон Өмнөговийг чиглэж явах боллоо. Би хүрэн Победа машинтай, манай жолооч Самбуу гэдэг дарга зантай хүн байлаа. Бидний хамт Улаанбаатараас гарсан 3-4 машинтай дарга нар мөн Өмнөговийг чиглэн явах болов. Тэгтэл сайхан морь унасан залуухан өндөр цагаан хүүхэн ирж, бидний машинд сууж яваад замдаа бууя гэж гуйв. Би зөвшөөрч “Энэ хүүхнийг аваад явъя” гэвэл Самбуу жолооч дургүйхэн зөвшөөрөв. Тэр цагаан хүүхэн унасан морио өөр хүнд өгөөд мөнгөн хэрэглэлтэй гоё эмээлээ миний машинд оруулж тавив. Тэгтэл тэр эмээлээс морины хөлсний базаахгүй үнэр их хүчтэй ханхлав. Самбуу жолооч уурлаж “Энэ машинаас хөлсний үнэр хагас жил боловч гарахгүй. Та дандаа хэрэггүй амьтдыг машиндаа суулгадаг” гэх зэргээр загнав. Би хэлэх үгээ олохгүй дуугүй л сууж байв. Тэгтэл тэр цагаан хүүхэн эмээлээ буцааж аваад “Өө тэгвэл би мориор явъя” гээд гараад явчив. Би хэдэн дарга нарын хамт нар шингэж байхад Дэлгэрхангайн зүүн сугаар гараад Хөлтгөний уурхайн баруун биеэр чиглэж Өмнөговийн зүг давхив. Гэтэл саргүй хав харанхуй шөнө болов. Хөлтгөний уурхай, Өмнөговь, Луус сум, Онгийн голын Улаан нуурыг чиглэсэн олон зам зөрөлдөн учир нь олдохгүй болов. Замд ганга, хад хавцал олон дайралдав. Бид төөрч эхлэв. Явах зам чигээ олохгүй болов. Явах дардан сайхан зам ч олдохгүй болов. Тийм учраас бид хөдөө хонохоор шийдэв. Авч явсан хиам, талх зэргээ идээд хэдэн хундага архи уугаад хөдөө унтав. Маргааш өглөө нь харвал Дэлгэрхангай уулаас баруун тийш, Онгийн голын зүүн дэнж дээр хоносон байлаа. Өглөө бид өчүүхэн зууш төдий юм идээд Өмнөговийг чиглэн давхиж гарав. Хоёр гурван өртөө хэр газар явтал замд нэг сайхан цагаан гэртэй айл дайралдав. Энэ айлд орж цай ууя гэж бодоод гадна нь очиж буув. Гэрт нь орвол нэлээн баялаг, тохитой айл юм. Гэрт нэг ч хүн байсангүй. Бид жаахан гайхаж байгаад, хэдүүл зөвлөж, гал ноцоож, тогоонд нь ус хийгээд сүүтэй цай буцалгав. Замынхаа зуушийг гаргаж идээд их л тааламжтай цай ууж суув. Тэгж байтал гадаа нэг морьтой хүн ирээд буулаа. Туранхай өндөр биетэй, тармаг сахалтай 40-50 насны эр орж ирэв. Ажиглавал тэр гэрийн эзэн бололтой. Нэрийг асуувал Даваадорж гэж хэлэв. Алдарт сайн малчин Даваадорж мөн байна гэж мэдэв. Бид мэндлээд дураараа цай чанаж ууснаа илтгэж өршөөлийг гуйв. Гэтэл гэрийн эзэн огт зэмлэсэнгүй.
– Та нар ингэж өөриймсгөөр цай чанаж уусан нь маш сайн гэв. Тэгээд:
– Манай энэ газар бол тэмээ, хонь, адууны нутаг. Үхрийн сүү тосыг би бэлтгэж чадахгүй гэх зэрэг олон гомдол ярьж эхлэв.
Тэгж байтал бас түвэргээн сонсдоод нэг морьтой хүн ирж буув. Тэгээд бид цайгаа үрэгжлүүлэн ууж суутал гаднаас өндөр цагаан хүүхэн орж ирэв.
Ажиглавал өчигдөр оройн манай машинд сууя гэж гуйсан хүүхэн мөн байв.
– Би морьтой явсаар сая гэртээ хүрч ирэв гэж тэр хүүхэн тайлбарлаад,
– Та нар манайд хоноо юу? Хаа хоноо вэ? гэж биднээс асуув. Гэтэл манай жолооч нэг нарийн мэргэн ухаан сийлж,
– Манай нэг машин эвдрээд засварлах гэж оролдсоор хөдөө хоноод ирлээ гэж худал тайлбарлав.
Түүний мэргэн үг хэлсэнд бид дотроо талархаж шөнө төөрч тэнэснээ огт нууж орхив. Тэр хүүхнийг машиндаа суулгачихсан бол төөрөх ч үгүй тэр айлд ирж тохитой хонох байснаа мэдэж гэмшив. Бид ганц хоёр шил архи гаргаж гэрийн эзэн эмэгтэй, эрэгтэй хоёрыг хүндлэхийг оролдов. Тэр хүүхэн өрөм, ааруул гаргаж биднийг хүндлэв. Бидэнд бас мах чанаж өгөв. Бид дуртай идмээр байсан боловч тэр хүүхнийг өчигдөр суулгасангүй учраас хоол олигтой идэж чадсангүй. Тэр хүүхний өмнө бид нэг л буруу хэрэг хийсэн мэт санагдаад машиндаа хурдхан сууж өмнө зүгийг чиглэн давхиж гарсан билээ.
1983
