Балармаа хүүхний ярьсан нь

(Зарим хүний болхи яриаг шүүмжилсэн шог өгүүллэг)

Миний нэрийг Болормаа гэдэг юм. Гэвч найз нар маань намайг Балармаа гэдэг. Болормаа, Балармаа ялгаа юу байх вэ? Нэг өдөр миний баруун нүдний дээд зовхи өглөөнөөс хойш үргэлж татвалзаад байхгүй юу. Би тэгэхлээр над нэг баяртай явдал тохиолдох нь байна гэж баярлаж байсан юм байхгүй юу. Тэгээд оройхон ажлаасаа тараад гэртээ харьж явтал, миний яг өмнөөс хуучин танил найз Борлогжав ирэв. Бид хоёр халз мөргөлдчихсөн байхгүй юу. Би “Сайн байна уу?” гэхийн оронд учир зүггүй инээчихгүй юу. Хуучин найз юм чинь. “Нүд татсан баярын совин ч үнэн боллоо” гэж би дотроо их баярласан байхгүй юу. Тэгээд өнөөх чинь хэлж байна:

– Гуанзанд хоёулаа оръё. Би цалингаа авсан гэдэг байна. Би жаахан өлсөж явсан юм хойно.

– За гэлээ.

Манай гэр бүлийн хүн юманд холоо явчихсан, би жаахан уйтгарлаатай байсан юм байхгүй юу. Тэгээд хоёулаа гуанзанд орсон чинь тэнд Хулганаа, Мангаржав хоёр сууж байна. Тэр хоёр гэрлэх гээд гэр бүлийн товчоонд бүртгүүлэх дээрээ хүрсэн найз нар байхгүй юу. Тэгээд бид дөрвүүл нэг ширээнд хамт сууж хоол идэж пиво ууж хэрэндээ л хөөрхөн наргисан байхгүй юу. Бид нар өөрсдийнхөө эрдэм чадлыг ухаандаа ярьцгаалаа. Найз нар юм чинь, юугаа ч ярьж болохгүй яадаг юм. Борлогжав хэлж байна:

– Би ер нь өөрийгөө ажигч хүн гэж боддог. Ямар хүүхэн над нааштай хандах нь вэ гэдгийг би нүдий нь хараад л мэдчихдэг гэж байхгүй юу. Тэгэхлээр би сөргүүүлээд хэллээ:

– Ямар хүн наад зах нь аятайхан хоол над идүүлчих нь вэ гэдгийг би чихий нь хараад л мэдчихдэг гэв. Тэд инээлдэв. Би Борлогжавын чихийг харах гэсэн чинь сэгсгэр үс нь нь халхлаад юу ч харагдахгүй байлаа. Мангаржав хэлж байна:

– Миний эрдэм чадлыг та нар асуух юм болбол би ганцхан зүйлийг яггүй мэддэг хүн гэж хэлнэ дээ. Тэр нь юу вэ гээд та нар асуух юм болбол би хэлэхээс буцахгүй хүн дээ. Хоолыг ямааны махаар хийж үү, үхрийн махаар хийж үү, хонины махаар хийж үү гэдгийг би идэхээсээ урьдаар, үнэрий нь үнэртээд л мэдчихдэг гэв. Хулганаа хэлж байна:

– Би эр хүний өвөртөө их мөнгөтэй байна уу, хоосон түрийвчтэй байна уу гэдгийг хэдхэн үг солиод л мэдчихдэг. Өвөртөө мөнгөтэй болохоор эр хүний ам нь бардам, хоолонд цамаан ярвалдаад байдаг юм гэв. Ингэж бид сайхан яриад сайхан наргиж байхгүй юу. Тэгээд нэг харсан чинь Борлогжав, Хулганаа хоёрын дөрвөн хөл ширээн доогуур нийлчихсэн, зөрөлдчихсэн байхгүй юу. Тэгэхлээр миний уур хүрээд төмөр өсгийтэй гутлаараа тэдний хөл рүү жийж орхисон байхгүй юу. Өнөөх хоёр чинь “Ёо, ёо” гэдэг юм боллоо. Тар няр хийгээд ширээн дээрээс шилэн аяга, пивоны лонх, тавагтай хоол нурж ойчлоо. “Золиг, монди” гэж хараалцлаа. Үйлчлэгч хүүхнүүд сандралдан гүйж ирээд шал дээр унасан юмыг хурааж аваад хоёр шилэн аяга, нэг таваг хагарчихсан байна гэдэг байхгүй юу. Хулганаа босоод хөлөө боох гэж доголоод гарлаа. Борлогжав босоод дагаад явчлаа. Тэгээд тэр хоёр буцаж ирсэнгүй, алга боллоо. Мангаржав бид хоёр, үлдсэн пивыг ууж байхгүй юу. Мангаржав миний гарыг илж үнсээд хэлж байна:

– Хоёулаа сайхан наргия. Яадаг юм. Бид хоёр ингэж уулзах заяатай байсан юм байлгүй. Алтаа алдавч мөнгөтэй хоцорсон миний аз гэдэг байхгүй юу. Би тэгэхлээр хорон амтай амьтан чинь:

– Мөнгөө алдавч гуультай хоцорсон миний ч бас аз гээд хэлж орхисон байхгүй юу. Тэгээд бид хоёр муудалцаж гарлаа. Тэр надаас гуйж байна:

– Аятайхан үг хэлэх гээд алдаатай үг хэлчих шиг боллоо. Өршөө, өршөө гээд хошуугаа цорвойлгож байна. Би түүнийг жаал гуйлгая гэж бодоод бүр гэдийгээд ширэв татаж суусан байхгүй юу. Тэгэхлээр түүний урам хугарч доошоо харж жаахан суугаад “Янжуур авна” гээд нярав руу явлаа. Би дотроо бодож байлаа: “Хошуугаа 15 сантиметр цорвойлгохоос нааш бууж өгөхгүй дээ, жаал гуйлгая” гэж шийдлээ. Тэгээд Мангаржавыг харсан чинь, няравын дэргэд байдаггүй, золиг чинь алга болоо. Гараад явчихсан байхгүй юу. Би тэгэхлээр гарах гэсэн чинь үйлчлэгч хүүхнүүд ирээд надаас дөрвөн таваг хоол, арван шил пиво, хоёр хагархай аяга, нэг тавагны үнийг нэхдэг байхгүй юу. Би цалингаа аваагүй байсан юм чинь, мөнгөгүй байхгүй юу. Би Борлогжавд найдаж явсан хүн юм. Тэгж найдах учир ч бас байсан юм байхгүй юу. Одоо тэр золигоос болж нүүр ч улайлаа. Хөлс ч гарлаа. Арга барагдаад борооныхоо шүхрийг барьцаанд өгч арай гэж тэндээс салж гараад явсан чинь гадаа бороо дээрээс цутгаж байлаа. Дээл хувцас шал нойтон болоод гэртээ харилаа. Тэгсэн чинь гэрт маань манай гэр бүлийн хүн хөдөөнөөс ирчихсэн, уурлачихсан, хүүхэд уйлчихсан байхгүй юу. Өлссөн юм байлгүй. Манай гэр бүлийн хүн хэлж байна:

– Миний саяхан авч өгсөн шүхрийг чи яачихаад ингэж бороонд норж явдаг хүн байна даа гэж асуухгүй юу. Би хэлэх үг байдаггүй, гүлгэлзэж байсан талтай. Тэгэхэд би бодлоо: “Би ижийнхээ өгсөн алтан бөлзгийг барьцаанд өгсөн бол юунд ингэж гөлийж байх вэ дээ. Би их алдаа хийсэн тал байна. Алтан бөлзгөө л барьцаанд өгдөг байсан юм. Шүхрээ барьцаанд өгсөн маань их буруу болсон тал байна” гэдгийг сайн ойлголоо. Хүн гэдэг амьтан чинь яван яван ухаан орж хашир суудаг юм гэдгийг би хувьдаа үнэн гэж санадаг болсон байхгүй юу.

1980.7.30