“Хар цагааны зүсэн ялгагдахгүй
Хол газраа бэрлэдэг билээ би.
Хаан чиний үрийг балчир гэж
Хасарын үр авъя гэхэд
Хайрлан тэтгэх өршөөлийг эрж
Хааны ордны дэргэд ирвэй би.
Харах нүд минь далдирч байна.
Харайх хөл минь сөгдөж байна.
Алаг морины зүсэн ялгагдахгүй
Алс газраа бэрлэдэг билээ.
Ач үрийг чинь өчүүхэн гэж
Алсын авга авъя гэхэд
Арчлан тэтгэх өршөөлийг эрж
Алтан ордны чинь дэргэд ирвэй би.
Айх амин минь алдарч байна.
Арчих нүүр минь улайж байна.
Өргөн их үүдийг чинь хөнгөн гэж
Өндөр их босгыг чинь нарийн гэж
Өөр хүнд эчвээс
Өөдгүй нэр над хоцормуй.
Балчир үрийг чинь бага гэж
Басаж доромжлохгүй би
Болд унг их гэж
Богтлогдож очихгүй би
Уурга чинь урт биш үү
Уургалж ав өчүүхэн намайг
Хуйв чинь агуу биш үү
Хурааж ав өчүүхэн намайг
Хав хүч бүрдсэн
Хаан хөвгүүн төрж бөлгөө
Хаан хөвгүүнийг чинь халив гэж
Хар биеэ мэдэж эчвээс
Хаа гуяасаа хагацсуу би
Эзэн богдоос минь
Эрхэм хөвгүүн төрж бөлгөө
Эрхэм хөвгүүнийг чинь алдав гэж
Эм хүн биеэ мэдэж эчвээс
Эзэн хаан хатны өмнө
Эвдүүлсүү би” гэж
Үнэн үгсээ өгүүлж
Үүрдийн тангараг өргөөд
Хувь заяаг соёрхох
Хутгийг гуйж залбирсан нь:
“Энэ үгийг минь зөвшөөх болоосой
Эмэгтэй намайг өршөөх болоосой
Эрхт хаан эцэг минь
Эш хатан эх минь
Дотоод энгэрт минь
Долоон хөвгүүн төрүүл.
Гадаад энгэрт минь
Гагц охин төрүүл
Доод хатан над
Долоон нуган заяаваас
Долуулд Болд нэр өгч
Гал голомтыг чинь сахиулъя,
Газар нутгийг чинь эзлүүлье” гэж залбираад харивай.
Хатны тэр зарлигийг сонсоод, Ноёнболд ун урьд үгээ байвай. Даян хааныг
Холугурын голд долоон насандаа усанд унасанд шунгаж явсан Тангудын Айн
Төмөр нэрт хүн авсан гэх. Түүний хойно Батмөнх Даян хааны арван долоон насанд нь Мандухай сэцэн хатан биеэ залгуулж мөн он гахай жилд хаан ор суулгавай.
Тэр хутаг гуйсны хүчнээр Мандухай сэцэн хатнаас долоон нуган гагц охин төрвэй.
Тайлбар
Энэ домгийг “Алтантовч”, “Чингисийн цадиг”, Саган сэцэний “Эрдэнийн товч”, Рашпунцагийн “Болор эрих” зэрэг түүхээс түүвэрлэн хуулж авав. Арван долдугаар зууны үеийн дурдсан түүхүүдийн дотор энэ түүхт домог байдаг юм.
Арван долдугаар зууны үеийн түүхч нар энэ домгийг арван тав ба арван зургаадугаар зууны үеийн хуучин түүхт бичиг зохиолоос авч бичсэн нь магадтай хэрэг. Ийм учраас энэ зохиолыг арван тавдугаар зууны үеийн зохиолд тооцож болно.
Энэ домгийн дотор дурдсан Мандухай сэцэн хатан бол арван тавдугаар зууны үед бутарсан олон Монгол аймгийг нэгтгэж чадсан алдарт баатар эмэгтэй юм.
Монгол улс төрийн төлөө өөрийн бүх зориг чадал ба янаг сэтгэлээ хүртэл зориулан өргөсөн хүн юм. Монголын бүх цэргийг жанжилж яваад байлдааны тоосон дотор үр хүүхдээ төрүүлж явсан байна.
Баянмөнх болох жононгийн өнчин нялх хөвгүүн Батмөнхийг тэжээн өсгөж улсын хаан болгосон бөлгөө. Батмөнх Даян сэцэн хаан бүх Монголыг нэгтгэн захирч жаран илүү жил төрийг барьж байжээ. Энэ бол бүх Монголын эцсийн хаан билээ.