– Тэгье. Би хонь хариулъя. Би та нарыг тийм юм хий гэхэд хийгээд л байдаг гэж хэлээд баахан дуугүй бодож байгаад:
– Үгүй, ер нь хонийг заавал тэгж хол бэлчээсний хэрэг юу байна даа. Гадуур овоо сайхан хагд байна. Хайлсан цасан доороос өвс гарчээ. Хонио гаднаа аваад байя. Хонийг гадна ойрхон хариулаад байвал хурганы уут ч бас хэрэггүй болох юм. Давхар ийм ашигтай байна гэхэд эмгэн хэлэв:
– Сайн бэлчээртэй шинэ нутагт буусан бол хүүгийн хэлдэг бүр зөв. Бид энэ нутаг дээр хэдэн сар болж байна. Ойр хавьд олигтой бэлчээр байхгүй болжээ. Хамаг айл эндхийн бэлчээрийг голоод нүүгээд явчихлаа. Манайх ганц гэр үлдээд байна шүү дээ.
Гэрийн дотор дуу чимээгүй нам гүм болов. Өвгөн Цог олон юм эргэцүүлэн бодож эхлэв. Шинэ нутагт нүүе гэхэд тэрэг хөдлөх юм байхгүй тэргээ шаая гэхэд толгой өвдөж, бие ядраад байх юм, биеэ эмнүүлье гэхэд докторт өмсөж очих бүтэн дээлгүй, дээл хийлгэе гэхэд Сүрмаагаас өөр оёж чадах хүн байхгүй. Сүрмаагаар оёулъя гэхэд хонийг нь хариулах хэрэгтэй. Хонь хариулъя гэхэд толгой өвдөөд байх юм. Хүний чинь настай болоход үр хүүхэд нь тэжээгээд тэтгээд ясыг нь амруулдаг байх юм. Манай хамаг ажлыг хийж байсан хүүхэн Мандах эр дагаад алга боллоо. Хүү гэж энэ Доной унтах идэхээс өөр юм мэдэхгүй амьтан. Үүнийг ер нь хүмүүжүүлж ажилд сургая гэж бодоод үг хэлэх гэтэл толгой нь манараад, нүд нь анилдаад урьдаар жаахан дуг хийлгүй горьгүй шиг санагдлаа.
Эмгэн ёх ёх гэж хэдэн удаа суниагаад:
– Өвгөн өө, өнөөх гангийн цоорхойг засна гэсэн юу болов? – гэж шаардахад өвгөн үг хэлэхийн оронд хүнгэнэтэл хурхирав.
– Цог оо, Цог! – гээд эмгэн дуудав. Гох гох гээд өвгөн хурхирав.
– Эдэнтэй чинь ингэж хэрэлдсээр байгаад бүр тэнхээ барагдах юм гээд эмгэн ёх гэж суниав.
– За би нэг жаахан хажуулъя. Хүү минь хурганы уут оёх хэдэн утас имэрч бай гэв.
– Үгүй, тэр утсыг чинь имэрч ердөө чаддаггүй юм. Тэр жил яагаа вэ. Лувсангийнтай айл байхад намайг утас нийтгэ гээд байхлаар би хэдэн утас нийтгээд үзсэн юм. Түүнийг цөм буруу эрчтэй нийтгэж гээд намайг загнаж байсан. Бас буруу эрчтэй нийтгэчихвэл яршиг. Ээж минь, ноосны чинь гарз болно. Тэрний оронд Сүрмааг ирэхлээр л нийтгүүлбэл боллоо.
– Та нар дандаа Сүрмаа Сүрмаа л гэх юм. Тэр чинь хүний бүсгүй үр шүү дээ. Сүрмаа бид хоёроос өөр энэ гэрт ажил хийдэг хүн алга байна. Цог та хоёр ажил хийе, хийх хэрэгтэй гэж ярьдгаас биш, хийдэг ажил гэж огт байхгүй. Хааяа морь унаад дэмий айл хэссэнээ их ажил хийсэн юм шиг үнэрхэх юм. Сүрмаа бид хоёр энэ айлын хамаг ажлыг хийж гүйцэхгүй боллоо гэж хэлтэл гаднаас бэр Сүрмаа орж ирэв. Эмгэн үргэлжлүүлэн хэлж байна:
– Цог та хоёрын хийдэг ажил бол сайхан яриа, дэмий чалчаа үг энэ л байна. Сүрмаа бид хоёр бол жинхэнэ хар бор ажлыг чинь хийж байна. Эмэгтэйчүүдийг ингэж дарладаг хуучин заншлаа орхицгоо гээд эмгэн дуугаа чангаруулав.
Гэтэл гэрийн дотор нялх хурга майлах сонстов. Сүрмаа эсгий уутнаас гурван хурга гаргаж арагт хөмрөн тавив. Буниа эмгэн уутыг харж:
– Энэ чинь хэний уут вэ? Бэр Сүрмаа, тулганд аргал хийж гал ноцоохын хамт:
– Манай уут гэж хэлэв.
– Манайх хурганы уут байхгүй юм сан. Хэдийдээ ийм ууттай болов?
– Ээж минь та хурганы уут хийнэ гэж ярьсаар бүтэн сар болоод байна. Гэвч уут байдаггүй, хонь хургалах цаг боллоо. Одоо яах вэ? Би өнөөдөр хонь хариулахын хамт утас эсгий авч яваад хөдөө хурганы уут шидсэн юм гэв.
Хүү Доной уутыг авч нэлээд үзэж байгаад:
– Ийм юмыг хэн ч хийж чадна. Энэ чинь уут ч гэж нэрлэхэд хэцүү юм байна. Зүгээр л нэг муу эсгий сав байна шүү дээ.
– Хурганы уут гэдэг чинь эсгий савнаас өөр ямар юм байх юм бэ? -гэхэд Доной нэлээд загнах байдлаар хэлэв:
– Юмыг аятайхан хийж сурахаа яадаг юм бэ? Өлзий утас, таван хошуу хээ хийвэл зүгээр юм. Нар салхи хаагуур нь орох юм бэ үүнд чинь? Нялх малд эрүүл агаар, нарны гэрэл хэрэгтэй гээд уутны амсрыг ийш тийш татлав. Гэнэт уутны ёроолыг хараад их л ой гутаж:
– Пөөх, энэ их нялцгай мялцгай нь юу вэ? Үүнийг цэвэрлэхээ яасан юм бэ? Цаана чинь саван байна лээ. Угаа гэв.
– Уут угаахын оронд цай чанавал дээр байх. Та нар гангийн цоорхой чигжив үү? Эвдэрхий тагийг засав уу? гээд Сүрмаа цай чанах ус авчрах гэж хувин бариад гадагш гарав. Тэгээд хоосон хувингаа хангинуулсаар орж ирэв.
– Усны ганд дусал ч ус байхгүй болж бүр гоожчихжээ. Би өглөө хонинд явахдаа хэлсэн шүү дээ. Усны гангаас ус шүүрч байна. Чигжих хэрэгтэй гэж…
Эмгэн нэлээд уурласан байдлаар:
– Чи хэлдэг нь юу юм бэ? Хийчихээ яасан юм бэ! Манайд бас нэг “хэлдэг” хүн нэмэгдэх нь ээ. Хэлэхийн оронд “хийгээд” л байвал хамаг ажил сайн бүтнэ шүү дээ Сүрмаа:
– Ээж минь таны үгийг танд эргүүлж хэлмээр байна.
– Тавь хүрсэн чавганцаар чи юу хийлгэх гээ вэ? Би чадлаараа ажил хийж л байдаг. Ажил гээд үргэлж хэл эрүүгээ хавшиж байдаг.
– Та хэл эрүүгээ хавшихын оронд гар хөлөө жаахан хөдөлгөөд ядахдаа энэ усны гангийн цоорхойг савангаар шавчхаж чадна шүү гэхэд Буниагийн уур их хүрч ширүүнээр амьсгаадаж байв.